Leren luisteren naar het lichaam en zelfregulatie

Tijdens een pauze tussen cliënten kwam ik een artikel van Theo Maagdenberg tegen dat in de keuken van de praktijk lag. Wat me nieuwsgierig maakte, was zijn visie op burn-out. Hij beschouwt burn-out als een energieprobleem, niet primair als een psych(iatr)isch of lichamelijk probleem. Deze benadering biedt een bredere en meer toegankelijke kijk op de oorzaken en het herstel van burn-out. 

Het deed me meteen denken aan TRE (Tension Releasing Exercises), dat ook werkt vanuit het idee dat spanning niet alleen ontladen moet worden, maar dat het lichaam kan leren om zichzelf te reguleren via heel concrete, vaak fysieke sensaties.

De menselijke veerkracht en het overschrijden van grenzen

De auteur schrijft dat mensen van nature veerkrachtig zijn. Echter, wanneer een 'elastiek' overrekt wordt, verliest het zijn oorspronkelijke vorm. Zo werkt het ook bij mensen: wanneer ons 'veerkrachtbereik' overschreden wordt, ontstaat er blijvende schade. Hoewel herstel mogelijk is, wordt het oude energieniveau niet volledig hersteld. Dit heeft voelbare gevolgen, zowel fysiek als mentaal.

Maagdenberg vergelijkt burn-out qua gevolgen voor het brein met een licht niet-aangeboren hersenletsel. Het chronisch verhoogde niveau van stresshormonen, dat ook bij ernstige trauma's of psychoses gezien wordt, leidt bij ernstige burn-out tot een specifiek soort beschadiging:

• Mentale functies blijven vaak intact, maar de informatieverwerking vertraagt aanzienlijk.
• De energiebalans raakt verstoord: na korte inspanningen (30-60 minuten) is de energie vaak volledig opgebruikt, waardoor rust nodig is om weer iets te kunnen ondernemen.

Herstellen en opladen: het energiesysteem reguleren

Maagdenberg benadrukt dat, als we burn-out zien als een energieprobleem, de behandeling gericht moet zijn op het herstellen van het energietekort. Dit tekort ontstaat simpelweg doordat er meer energie verbruikt wordt dan dat er aangevuld wordt. Het lichaam geeft al vroeg signalen af dat de situatie kritiek wordt, maar deze worden vaak niet opgemerkt of genegeerd. Dit komt omdat we, onder invloed van stress, in een overlevingsmechanisme terechtkomen waarin we signalen van uitputting simpelweg niet meer voelen totdat we hierbij neervallen.

Het is daarom essentieel om:

• Zicht te krijgen op wat tot het energietekort geleid heeft.

• Te bepalen wat er moet veranderen om te herstellen.

• Niet alleen te herstellen, maar vooral ook op te laden.

De rol van TRE in herstel

TRE kan hierbij een belangrijke rol spelen. Tijdens TRE-sessies leren mensen bijvoorbeeld:

• Bewust te worden van kleine lichamelijke sensaties tijdens de oefeningen.

• Te observeren: 'Wat merk ik op in mijn lichaam als ik dat doe?'

• Te reageren op deze observaties: 'Helpt het me te gronden of voel ik dat ik weer in mijn overlevingsmechanisme schiet?'

Door deze lichaamsgerichte benadering kunnen we ontdekken waar onze huidige grenzen liggen - zowel fysiek, als emotioneel en mentaal - en hoe we ons lichaam binnen die grenzen kunnen ondersteunen.

De rode lampjes herinstalleren

Een van de belangrijkste sleutels tot herstel, zo stelt Maagdenberg, is het opnieuw leren herkennen van de "rode lampjes" – de lichamelijke signalen die aangeven dat we onze grenzen naderen. Dit kan variëren van subtiele spanning in de schouders tot vermoeidheid of een versnelde ademhaling. 

De volgende stap is om hier ook daadwerkelijk naar te handelen. TRE, bijvoorbeeld, ondersteunt dit proces door mensen te begeleiden in het leren herkennen en regulieren van deze signalen.

Zoals de auteur het mooi verwoordt: "Men moet leren om op geleide van de ervaring-in-het-moment vast te stellen waar 'nu' zijn grens ligt." Dit is precies wat we in TRE ook doen: met een nieuwsgierige blik en zonder oordeel onderzoeken we wat er in het moment voelbaar is.

Burn-out als een belangrijk signaal: een nieuw fundament

Burn-out is, vanuit een experiëntieel perspectief, het gevolg van een 'niet vol te houden levensstijl'. Het is een duidelijk signaal dat er dingen in het leven anders moeten worden ingericht. Het herstelproces vraagt dan ook om het leren luisteren naar het lichaam en het bouwen van een nieuw fundament, waarin balans tussen inspanning en ontspanning centraal staat.

Het is een proces van kleine stapjes:

• Wat geeft mij energie? En hoe kan ik dat inbouwen in mijn dag?

• Hoe reageert mijn lichaam? Voel ik ontspanning na wat ik net gedaan heb of juist opwinding en stress? En waar voel ik het?

• Wat zijn mijn grenzen? En hoe kan ik binnen die grenzen blijven?

Leuke, ontspannende activiteiten kunnen paradoxaal genoeg ook energie kosten, vooral bij mensen in herstel. TRE kan hier opnieuw helpen om bewust te worden van wat het lichaam op elk moment nodig heeft.

Zelfregulatie als sleutel tot herstel

Door burn-out te zien als een energieprobleem, zoals Maagdenberg het beschrijft, ontstaat er ruimte voor een lichamelijke en zelfregulatieve aanpak. TRE kan in dit proces concrete tools bieden om dit proces te ondersteunen: spanning ontladen, zelfregulatie bevorderen en opnieuw leren luisteren naar de subtiele signalen van het lichaam. Zo bouwen we stap voor stap aan herstel en een leven waarin veerkracht en balans de boventoon voeren.

Worstel je ook met burn-out?

Overweeg dan om een TRE-sessie te proberen. Dit kan je helpen om opnieuw contact te maken met je lichaam, je grenzen beter te begrijpen en te voelen, en stap voor stap te werken aan herstel. Neem vandaag nog de eerste stap naar meer balans en veerkracht!

Bron: Een energiemodel voor burn-out. Theo Maagdenberg. Tijdschrift Persoonsgerichte Experiëntiële Psychotherapie, jaargang 62, 1/2024, p. 4-13